Tükürük Bezi Hastalıkları
Tükürük bezleri yiyecekleri nemlendirerek yutmayı ve sindirimi kolaylaştıran, yiyecekleri parçalamaya yardımcı olacak enzimler içeren tükürük üretir.
3 çift büyük (major) tükürük bezi vardır, bu büyük bezlere ek olarak, birçok küçük(minor) tükürük bezi ağız mukozası boyunca dağılmıştır:
En büyük tükürük bezi çifti olan parotis bezleri, çenenin yanında, kulakların altında ve önünde bulunur.
Dil altı bezleri dilin kenarının altında yer alır.
Submandibuler bezler çenenin altında yer alır.
Çeşitli hastalıklar tükürük bezlerini etkiler ve fonksiyonlarını bozar.
Tükürük bezi işlevinin azalması
Tükürük bezinin işlevinin azalması yetişkinler arasında daha yaygındır. Tükürük akışı yetersiz olduğunda veya neredeyse hiç olmadığında, ağız kuruluğu olur. Bu duruma kserostomi (ağız kuruluğu)denir.
Sjögren sendromu, romatoid artrit ve lupus (sistemik lupus eritematozus) gibi hastalıklar, HIV enfeksiyonu gibi enfeksiyonlar, bazı antidepresanların kullanımında, kemoterapi veya baş ve boyun bölgesine kanser tedavisi için radyoterapi tedavisi sonrası veya tiroid kanseri tedavisi için radyoaktif iyot tedavisi gibi durumlarda kserostomi olur.
Tükürük bezi taşları
Tükürükte bulunan enzimler ve mineraller nedeniyle taş oluşabilir. Taşlar, özellikle insanlar susuz kaldıklarında veya tükürük üretimini azaltan ilaçlar aldıklarında oluşması muhtemeldir. Taşlar tükürüğü bezden ağza taşıyan tüpü (kanal) tıkadıklarında sorun yaratır. Tıkanma, tükürüğün kanalın içine geri dönmesine neden olarak tükürük bezinin ağrılı bir şekilde şişmesine neden olur. Bu durum özellikle yemeklerde artabilir. Durgun tükürükle dolu tıkanmış bir kanal ve bez bakterilerle enfekte olabilir. Taşların kimyasal yapısı sıklıkla kalsiyum karbonat ve kalsiyum fosfat olabileceği gibi, organik maddelerden de oluşabilir.
Tıkanmış bir tükürük kanalının tipik bir belirtisi, etkilenen bez üzerinde şişlik ve ağrıdır. Ağrı ve şişlik yemekten sonra kötüleşir, özellikle insanlar tükürük akışını uyaran bir gıda (turşu veya limon suyu gibi) tüketildiğinde ağrıda artma olabilir. Şişlik birkaç saat sonra inebilir.
Tükürük bezi enfeksiyonu
Tükürük bezi enfeksiyonuna siyaloadenit de denir. Tükürük bezi enfeksiyonlarının çoğu, tükürük akışını engelleyen bir durumda (taş gibi) olan veya tükürük akışı çok düşük olan kişilerde ortaya çıkar. Enfeksiyon en çok parotis bezinde görülür.
Kabakulak, tükürük bezlerinin, genellikle parotis bezinin ağrılı bir şekilde genişlemesine neden olan viral bir enfeksiyondur, vücudun diğer kısımlarını da etkiler.
Tükürük bezi tümörü
Tükürük bezinde şişlik bezlerdeki kanserli (malign) veya kanserli olmayan (benign) tümörlerden de kaynaklanabilir. Tümörden kaynaklanan şişlik genellikle enfeksiyonun neden olduğu şişlikten daha serttir. Tümör iyi huyluysa şişlik genellikle hareketli, kötü huylu ise genellikle daha sert ve mobilizasyonu kısıtlıdır. Tümör olgularında semptomlar daha uzun sürelidir.
İyi huylu tümörlerden en sık görüleni, Pleomorfik adenomdur.
Teşhis Yöntemleri
Tükrük bezi kitlelerinde öncelikle ultrasonografi ile teşhise yönelmelidir. Öte yandan Manyetik rezonans görüntüleme bize daha detaylı bilgi verecektir.
Kesin teşhis amacıyla Ultrason eşliğinde ince iğne aspirasyon biopsisi (Fine needle aspiration biopsy) yapılarak, sitolojik inceleme ile teşhis koyulmalıdır. Tükrük bezi tümörlerinde açık biopsi kullanılmamaktadır.
Tükürük Bezi Hastalıklarının Tedavisi
Tükürük bezi taşları için hastalar ağrı kesici (analjezikler) alabilir, bol sıvı tüketebilir, bezlere masaj yapabilir, sıcak kompresler uygulayabilir ve limon suyu gibi ekşi gıdalar tüketerek tükürük akışını tetikleyebilirler.
Taş cerrahi olarak açık ameliyatla veya bir endoskopla (sialendoskopi) çıkarılabilir. Bazı durumlarda taşı sebep olduğu geçirilen sık enfeksiyonlar nedeniyle, tükrük bezi yapısı bozulur ve ameliyatla tükürük bezinin de alınması gerekebilir.
Tükürük bezi enfeksiyonları antibiyotiklerle tedavi edilir ve insanlardan bezlere masaj yapmaları ve ılık kompresler uygulamaları istenir. Bol sıvı tüketmek, limon suyu veya ekşi şekerlerle tükürüğün akışını tetiklemek ve iyi bir ağız hijyenine sahip olmak da önemlidir.
Tükürük bezi tümörlerinde tedavi sebebe göre değişir. Tükürük bezi tümörlerinde genel olarak kabul gören tedavi, cerrahi olarak tümörün çıkarılmasıdır.
Öte yandan biopsi ve histopatoloji sonucuna göre radyoterapi veya kemoterapi de uygulanabilir.